بتن سازه ای مقاوم در صنعت ساختمان
مصالح بتنی بارزترین سازه ساختمانی رایج در ساخت و سازهای ساختمانی فعلی در ایران است و مهندسین ایرانی موفقیتهای بسیاری در استفاده از بتن در پروژه های بزرگ (ساختمان بیمارستان قلب تهران، ایستگاه N2 متروی تهران، تقاطع غیر همسطح قائم مشهد و ... ) بدست آورده اند. لیكن مشكلاتی نیز در رابطه با دوام بسیاری از سازه های بتنی وجود داشته است. دوام ضعیف و غیر قابل كنترل و نیاز به تعمیر و نگهداری سازه های بتنی، انرژی و منابع اقتصادی فراوانی طلبیده و طبیعت و محیط زیست را زایل می نماید. همچنین مواد زاید باقیمانده، بار سنگینی برای ادامه زندگی و محل زیست می باشد. یارانه های آشكار و نهان دولتی در بخش انرژی نیز مسئولان را از توجه بیشتر در جایگزینی هر نوع انرژی از جمله بتن باز داشته است.
در جهان امروز بتن به سوی جایگزینی محصولی مناسب، در دسترس و تا حد امكان مصنوعی جهت مصالح سنگی مورد استفاده در بتن سوق داده می شود. بتن خرده لاستیكی با مزیت ارزانی عایق بودن در برابر صدا و حرارت، همچنین مواد بازیافتی اولیه و كاهش افت و ترك بتن بسیار مورد توجه است. صفحات ساندویچی (3D) نیز از دیگر گزینه های جانشین است كه در انسجام و تامین یكپارچگی بنا مناسب به نظر می رسد. بتن كفی نیز با مختصات كاهش وزن و مقاومت در برابر زلزله و عایق بودن ملحوظ نظر قرار دارد.
بیان مشكل:
«بحران در چرخة حیات و افزایش جمعیت كرة زمین از اثرات پیشرفت تكنولوژی است. آلودگی بسیار در محیط زیست بر اثر روند فزاینده مصرف مواد خام موجود در طبیعت و تبدیل آن به مواد مصرفی از جمله مشكلاتی است كه اغلب صنایع از جمله صعنت ساختمان داراست و این صنعت به عنوان مصرف كننده 40% از مواد طبیعی زمین مقام اول راد ارد و بتن در نقش برترین مصالح ساختمانی شاگرد اول این كلاس است.
این مشكل مسئله نوظهوری نیست، لاكن در كشورهای در حال توسعه نظیر ایران بجهت رشد بی رویه جمعیت و سرعت در روند صنعتی شدن، وخامت اوضاع را افزوده و چنانچه تدابیر اساسی اندیشیده نشود، چرخه زندگی دچار مخاطره می شود.» (سخرانی دكتر هرمز فامیلی - اردیبهشت ماه 1384 ص 9)
تعریف توسعه پایدار:
«كمیسون جهانی محیط زیست و توسعه WCED در سال 1978 توسعه پایدار را چنین تعریف نمود:
(توسعه ای كه پاسخگوی نیازهای حاضر باشد بدون اینكه بر توانایی نسل های آینده برای تامین نیازهای خود تاثیر منفی داشته باشد.)
سمنیار «كره زمین» در سال 1992 در ریودوژانیرو مفهوم توسعه را بصورت زیر بیان نمود:
(فعالیتهای اقتصادی كه با چرخة حیات جهانی هم آهنگ باشد.)
تعریف Mehta در سمینار Concrete Technology for Sustainable Development (فناوری بتن در توسعه پایدار) نیز چنین است:
(تا حد امكان از نعمت های خوب و مواد اولیه كرة زمین بهره برداری شود و كمترین مقدار مواد زیان آور به آن بازگردانده شود.)
وی همچنین توسعه پایدار را برقراری تعادل میان دو نیاز هم ارز اجتماعی یعنی تامین ساختمانهای مورد نیاز و حفظ منابع طبیعی و محیط زیست می دانند
توسعه پایدار و فن آوری بتن:
در ایران در دو دهه اخیر رشد فزاینده ای در ایجاد ساختمانهای زیربنایی بوجود آمده است. بتن اصلی ترین مصالح بكار رفته در این ساختار بوده است. افزایش میزان تولید و مصرف سالیانه سیمان پرتلند (32 میلیون تن) حاكی از گسترش صعنت بتن و نقش برجسته آن در توسعه پایدار كشور می باشد. بر اساس نظریه P.K. Mehta ایجاد توسعه پایدار در زمینه تكنولوژی بتن سه اصل اساسی را در بر می گیرد:
1 – حفظ مواد خام تولید كنندة بتن.
2 – ارتقاء دوام سازه های بتنی.
3 – دید منابع جامع در پژوهش و آموزش در زمینه فناوری بتن.» (دكتر فامیلی- دانشگاه علم وصعنت تهران- بهار 84 ص 11)
حفظ منابع طبیعی برای تولید بتن:
«مواد اصلی تشكیل دهندة بتن، سنگدانه ها، سیمان و آب است. با استفاده از فناوری سازگار با محیط زیست میتوان مقادیر قابل توجهی در مصرف این مواد طبیعی صرفه جویی نمود. در تایوان، از مواد حاصل از خرد نمودن بتن ساختمانهای تخریبی برای ساخت بتن های خود تراكم با مقاومت فشاری 210 تا 350 kg/cm2 استفاده شد. گزارش شده است كه سنگدانه های حاصل از خرد نمودن بتن دارای ویژگیهای مشخص شده در آئین نامه (33ASTM c) می باشد، و تفاوت بتن حاصله از این سنگدانه ها با سنگدانه طبیعی بسیار كم است. آب بازیافت شده از كارگاههای بتن آماده نیز به نحو مطلوب و رضایت بخش جایگزین آب تازه برای مخلوط بتن بكار رفته است. در ایران نیز بعد از جنگ تحمیلی از بازیافت مصالح ساختمانهای ویران شده برای ساخت بتن استفاده شده است، ولی رویهمرفته چندان موفقیت آمیز نبود. ظاهراً فراوانی و در دسترس بودن سنگدانه طبیعی در ایران این روش را چندان مطلوب نمی نماید، گر چه در بازیافت دیگر زباله های صعنتی همچون شیشه، كاغذ؛ فولاد و پلاستیك به موفقیتهایی دست یافته ایم.
در بسیاری از صنایع، مواد زایدی ایجاد می شوند كه غیر قابل برگشت به تولید اصلی و صعنت مادر است، اما برخی مواد مانند پوزولانها كه در كشور بصورت انبوه وجود دارند را می توان با هزنیه اندك بعنوان بخشی از سیمان جایگزین كرد كه اگر این مواد بعنوان مواد خام در صنعت بتن استفاده شود، بدون شك در جهت قانون طلایی توسعه پایدار گام مهمی برداشته می شود. در حال حاضر این مواد بصورت بازیافت در تولید سیمانهای آمیخته در صنایع بتن و سیمان كشور متداول است. در بسیاری از كشورها تا 60% این پوزولانها در چرخة صنعت مورد استفاده قرار می گیرد، لاكن مقدار درصد مصرفی آن در صنایع كشور ما متاسفانه پائین است، (10% درصد) كه نمی توان آنرا در جهت توسعه پایدار تلقی نمود. P.K Mehta در یك پژوهش موفقیت آمیز بتنی را برای عمر 1000 ساله در فنداسیون یك معبد در هاوایی طراحی نمود. در پژوهش طرح سد جگین در استان هرمزگان از سیمان آمیخته با پوزولان طبیعی خاش بتن غلطكلی تولید و استفاده می شود كه كمك قابل توجهی به حفظ محیط زیست و منابع طبیعی كشور می باشد. سیمان های جدیدی مانند ژئوپلیمرها و فسفات منیزیم نیز توسعه یافته اند كه از لحاظ مصرف انرژی بازده بهتری داشته و با محیط زیست سازگارند و كاربرد وسیع آنها می تواند با اهداف توسعه پایدار همسو باشد. بر اساس تحقیقات، این سیمانها نسبت به سیمان پرتلند خواص بهتری داشته و مقاومت اولیه بیشتری دارند. ثبات حجمی آنان عالی و دوام آن بالاتر، همچنین مقاومت بیشتر در برابر آتش دارند. روش تولید آنها نیز آسان است.
بجاست بخشی از سرمایه گذاری در صنعت سیمان به توسعه این مهم كه از امیتاز قابل توجهی بویژه از نقطه نظر حفظ محیط زیست برخوردار است، اختصاص یابد.» (دكتر فامیلی، پائیز 1384 ص 10)
بهبود دوام بتن در سازه های بتنی:
«از بدو ابداع سیمان پرتلند درسال 1756 توسط Smeaton تا اواخر قرن بیستم عمده تحقیقات در بخش بتن معطوف به افزایش مقاومت و كاهش مصرف انرژی لازمه بوده، و دوام بتن كمتر مورد توجه قرار داشته است. فرض اولیه بر این بوده استكه مخلوط سنگدانه و سیمان و آب بعنوان بتن، هر گونه شرایط محیطی و جغرافیایی را بدون نیاز به تعمیر و نگهداری تحمل می نماید، اما هزینه سنگین تعمیر و بازسازی سازه های بتنی خلاف این امر را مسجل نمود، مثلاً در سال 1990 در بررسی پلهای برزگراه های امریكا خسارت وارده بیش از 20 میلیارد دلار بوده است. این معنا مسئله تدوام بتن را به طور جدی مورد توجه قرار داد.