تاریخچه استفاده از پوست، چرم و چرمسازی

انسانهای نخستین به منظور بقاء نسل، اجباراً دست به شكار حیوانات می زدند پوست نیز جایگاه ویژه ای داشته است چراكه این فرآورده دامی بهترین وسیله پوشش انسانها برای جلوگیری از خطرات گوناگون بوده است این نوع استفاده از پوست را می توان منصوب به عصر یخبندان (پانصد هزار سال قبل) دانست

تاریخچه استفاده از پوست، چرم و چرمسازی

مصریان قدیم از حدود 2500 سال قبل از میلاد، از تركیبات معدنی آرد شده مانند املاح آلومینیوم و دانه های مازو برای ساخت چرم استفاده می كردند. یونانیان و رومیها، از پوست و برگ درختان كاج و صنوبر استفاده می كردند. با توجه به این نكته بسیار مهم كه صنعت چرمسازی در طی زمانی بسیار طولانی به تكامل خود رسیده و تجربیات فراوانی را پشت سر گذارده است. از زمانهای قدیم پوست به عنوان یكی از صنایع دستی حاصل از مهارت بشر هم مورد استفاده و هم مورد توجه و ستایش بوده است.

مواد اولیه پوست برای افراد شكارچی آن زمین كه هنوز دوره كشاورزی را آغاز نكرده بودند و از نظر شرایط محیطی نیازمند به اسب بودند، به راحتی قابل تهیه بود. احتیاجات شدید آنها باعث گردید تا پوست را به گونه ای نرم نمایند كه علاوه بر خشكی، در مقابل فساد نیز پس از بارها خیس شدن از مقاومت كافی برخوردار باشد. اطلاعات باستانشناسان هنوز به درستی نتوانسته اند قدم های ابتدایی را كه انسان های اولیه در تبدیل پوست برداشته اند، بجز شواهدی مبنی بر دود دادن همراه با مالیدن روغن و مغز حیوان به داخل پوست و ساخت چرمهای بسیار خام را ارائه دهند. البته عملیات و كارهای مختلفی كه روی پوست به صورتهای مختلف انجام می گرفت و باعث اصلاح نرمی و كاربرد بهتر آن می گردید نیز می توانست از جنبه های تكمیلی محسوب شود. مردم غارنشین در رابطه با اعتقادات مذهبی خود برای حیوانات و پوست آنها و همچنین شكل نهایی محصول ساخته شده از پوست اهمیت خاصی قائل بودند.

History of fur, leather and leather

قرنهای 12-10 میلادی را باید قرون تحولات چرم سازی دانست. زیرا در این دوره صنعت چرمسازی با توجه به پیشرفت تكنیك در كشورهای اروپائی (از جمله انگلستان) توانسته بود منابع تجاری بسیاری را به همراه داشته باشد، در قرون وسطی كه بتدریج دستجات صنعتی تشكیل می گردید، جامعه دباغان نیز بوجود آمد و انواع چرم برای مصارف گوناگون طبقه بندی گردید. از قرن هفدهم میلادی بعلت احتیاج شدید مردم به فرآورده های چرمی، این صنعت به شكل نو و پراهمیت و گسترده به مردم شناسانده شد و عملیات فراوانی برای تسریع كار در صنعت چرمسازی پدید آمد و مواد شیمیایی كوناگون و كامل تر، ماشین آلات پیچیده تر و از همه مهمتر افراد باتجربه و مطلع پا به عرصه این صنعت گذاردند و امروزه دانشگاهها با فارغ التحصیلان در رشته صنعت چرم در اقصی نقاط جهان در پیشبرد این صنعت فعالیت دارندو اطلاعات و گزارش های متنوع از طرف سازمانها و مؤسسات مختلف جهت ارائه آخرین اطلاعات تكنیكی، آماری و ... منتشر می شود كه خود بیانگر اهمیت و پیشرفت این صنعت در قرون اخیر می باشد.

در ایران نیز از دیرباز استفاده از انواع مختلف پوست و چرم مرسوم بوده و برای مصارف مختلف مورد استفاده قرار می گرفته است. در كشور ما نیز بتدریج روشهای ابتدائی برای تبدیل پوست به ماده ای كه مقاومت بیشتری را در برابر عوامل مختلف دارا باشد كشف و از این طریق ماده ای مقاومتر از پوست معمولی بدست آمد. از جمله روشهای ابتدایی در این مورد می توان دود دادن پوست، روغن مالیدن و استفاده از زاج و نظایر اینها را نام برد. پس از اینكه امكان تبدیل پوست به چرم حاصل گردید مورد استفاده آن نیز گسترش یافت و چرم علاوه بر مصارف قبلی نظیر پوشش بدن، زیرانداز، تهیه چادر، حمل و نقل آب و مایعات دیگری نظیر شیر و دو در مشكهایی كه از پوست حیوانات تهیه می شد، برای تهیه انواع كتیبه ها، پرچم، لوازم و البسه رزمی مورد استفاده قرار گرفت.

پیدا شدن روشهای تبدیل پوست به چرم در واقع تحولی عظیم بود كه از این طریق امكان استفاده از پوست بعنوان ماده ای غیر قابل فساد و تجزیه ناپذیر بوجود آمد و با توجه به مصارف مختلفی كه در مورد پوست وجود داشته و روزبروز نیز میزان این مصارف افزایش می یافت پوست بعنوان ماده ای ارزشمند خرید و فروش گردید. و از زمان صفویه صدور پوست به كشورهایی نظیر روسیه و عثمانی در سطح وسیعی شروع شده و همه ساله پوست درصد قابل توجهی از اجناس صادراتی كشورمان را تشكیل می داده است.

چند سال پس از سقوط سلسله قاجاریه شهر تبریز شاهد نمایش پیشرفت تكنولوژی غرب در زمینه چرمسازی بود. اولین كارخانه بصورت ماشینی با روشهای نو و بكارگیری علوم مختلف در سال 1308 هجری شمسی در تبریز بنام «چرمسازی ایران» تاسیس و بعداً «چرم خسروی» بصورت واحدی مدرن در سال 1310 ه.ش در تبریز با 600 نفر كارگر شروع به كار نمود. و با تاسیس چرم سازی «اردشیر یگانگی» در همدان و شركت سهامی میشن در تهران، سایر كارخانجات صنعتی در تهران و تبریز شروع به كار نمودند.

اولین كارخانه سالامبور سازی ایران در تبریز با نام كارخانه «سالامبور سازی وهاب زاده» در سال 1315 (قبل از جنگ جهانی) توسط آقای «وهاب زاده» و با كارشناسی یك متخصص یونانی با نام «گالیف رولی» تاسیس شد. عدم نیاز به دستگاههای پیچیده و گران قیمت و فراوانی و ارزانی مهمترین ماده اولیه سالامبور سازی یعنی پوست سبك باعث پیدایش كارخانه های سالامبور سازی بیشماری گردید. هركس قطعه زمینی می یافت و یك چهاردیواری می ساخت، با كندن یك حوضچه و بكارگیری یك درام شروع به ساخت سالامبور می نمود. به مرور زمان و طی سالهای 1330 تا 1350 كارخانجات متعدد دیگری در ایران ساخته شد كه اكثراً سنتی و بدون تخصص كافی و فقط بر اساس یادداشتها و دستورالعمل های خارجی و با استفاده از تجربه موروثی بكار ادامه می دادند و فكر ایجاد كارخانجات چرم سبك بدلیل پوشش نوینی كه در سال 1315 به پوست سبك داده شده بود (سالامبور) در افكار عمومی بوجود نمی آمد و شكل نمی گرفت تا اینكه در سال 1350 اولین كارخانه مستقل چرم سبك به نام چرم ملی ایجاد و شروع به كار نمود.